W dzisiejszym poradniku przyjrzymy się badaniom jakościowym. Mogą one mieć zastosowanie nie tylko w pracach licencjackich, ale też w pracach dyplomowych każdego typu, tym niemniej tekst adresujemy przede wszystkim do studentów licencjatów, gdyż te osoby dopiero poznają procedury badawcze. Z tego względu postaramy się opisać wszystko jak najbardziej klarownie. Poradnik przyda się jednak również starszym rocznikom. Osoby, które decydują się na badania jakościowe mogą również dowiedzieć się wielu ciekawych i praktycznych rzeczy o tych badaniach.
Dalsza część artykułu poniżej.
Badania w pracy dyplomowej - pomoc
Oferujemy pomoc w badaniach do prac licencjackich, inżynierskich, magisterskich i projektów dyplomowych.
Pomagamy w organizacji badań oraz pozyskiwaniu i opracowaniu wyników i dyskusji.
Zapewniamy umowę, gwarancję i konkurencyjne ceny!
Badania jakościowe w pracy licencjackiej – jak przeprowadzić? Metody i techniki badań.
Spis treści
Badania jakościowe w pracy licencjackiej – czy warto?
Badania jakościowe w pracy licencjackiej – po co?
Badania jakościowe w pracy licencjackiej – kolejność i porządek działań
Badania jakościowe w pracy licencjackiej – metody. Popularne metody badań jakościowych – przegląd
Studium przypadku (case study)
Badania jakościowe w pracy licencjackiej – czy warto?
Chociaż badania jakościowe są mniej znaną grupą metod badawczych, bardzo często mają one zastosowanie właśnie w pracach licencjackich. Jest to niewątpliwie łatwiejszy rodzaj badań do przeprowadzenia, szczególnie z perspektywy pozyskiwania wyników lub danych do analizy. Większość metod badawczych w tej grupie badań nie wymaga powiem pozyskiwania licznej grupy respondentów. W wielu przypadkach wystarczy sięgnąć po ogólnodostępne dane, z których wiele można znaleźć w Internecie. Mimo iż z badaniami tymi wiążą się pewne ograniczenia, pozyskanie wyników jest niewątpliwie łatwiejsze i mniej uciążliwe niż w przypadku badań ilościowych. Badania jakościowe w pracy licencjackiej mają jeszcze tę zaletę, że ich przeprowadzenie nie wymaga znajomości zaawansowanych procedur statystycznych. Może je zatem opracować prawie każdy.
Badania jakościowe w pracy licencjackiej – po co?
Badania jakościowe w pracy licencjackiej są potrzebne przede wszystkim po to, by odpowiedzieć nie na pytanie: „co?” lub „ile?”, ale na pytania: „jak?”, „dlaczego?”, „gdzie?”, „w jakim celu?”. Warto pamiętać, że można te badania łączyć z metodami ilościowymi, o czym autorzy prac dyplomowych zwykle nie wiedzą. Tymczasem warto rozpocząć analizy od badania ilościowego, by następnie wyjaśnić, dlaczego w świetle twardych, matematycznych danych dane zjawisko przedstawia się tak, a nie inaczej. Badania jakościowe w pracy licencjackiej mogą też stanowić badania pilotażowe, wstępne lub stanowić metody uzupełniające. Będzie to świadczyło o wnikliwości autora, a jego wkład w poznanie danego problemu okaże się wówczas nieoceniony.
Badania jakościowe w pracy licencjackiej – kolejność i porządek działań
Niemniej nawet w przypadku takiego badania studenta piszącego prace licencjacką lub magisterską obowiązuje pewien porządek działań. Przede wszystkim jego badanie musi być:
-
celowe,
-
ukierunkowane,
-
konsekwentnie prowadzone.
W praktyce oznacza to, że autor pracy dyplomowej musi postawić cel badań – może on zostać sformułowany dwojako, w zależności od przyjętych wzorów obowiązujących na uczelni. Cel może znajdować się:
-
we wstępie,
-
w rozdziale metodologicznym,
-
na początku rozdziału badawczego.
Ważne jest, by autor pracy określił, co chce zbadać. Cel często poprzedza krótki opis tak zwanego stanu badań, a więc tego, co w zakresie danej dziedziny naukowej, w odniesieniu do konkretnego problemu zostało już stwierdzone, dowiedzione, poparte przykładami itd. Z tego wynika z kolei ważna wskazówka dla piszącego pracę dyplomową – zwłaszcza na poziomie magisterskim, ale też licencjackim od studenta oczekuje się, by cel badawcze choćby w niewielkim stopniu był tak sformułowany, by praca istotnie odpowiadała na jakąś niewiadomą, odnosiła się do czegoś, czego w środowisku specjalistów się nie wie.
Oprócz tego pewien porządek badań, jakie przeprowadza student, wyznaczają takie elementy pracy dyplomowej jak:
-
hipotezy,
-
problemy badawcze.
Hipotezy to przypuszczenia, które mają prowadzić autora pracy dyplomowej przez cały wywód. Mają one zwykle formę twierdzącą i muszą zostać zweryfikowane właśnie poprzez przeprowadzone badanie o charakterze jakościowym. Ważne jest, by były one powiązane z takimi elementami pracy jak:
-
cel,
-
przedmiot badań.
Innymi słowy, jeśli autor pracy licencjackiej bądź magisterskiej deklaruje, że poprzez swoją pracę zamierza poznać określone zjawiska, to hipotezy będą swoistą listą szczegółowych zadadnień, co ma zostać poznane. Autor pracy powinien przy tym pamiętać, że hipotezy nie muszą być zawsze udowodnione – nie jest to kryterium oceny. Hipotezy mogą zostać zweryfikowane negatywnie, w tym sensie, że autor pracy dojdzie ostatecznie do wniosku, że nie są one jednak prawdziwe – studenci zwykle boją się takich stwierdzeń w swoich pracach dyplomowych, a tymczasem takie wnioski, jeśli tylko zostaną wprost sformułowane, mogą przynieść autorowi pracy wiele korzyści. Stwierdzenie braku słuszności postawionych hipotez świadczy bowiem o:
-
uczciwości naukowej,
-
autentyczności badań,
-
wiarygodności otrzymanych wyników.
Autorzy prac nie powinni się zatem obawiać także negatywnych wniosków. W postępowaniu naukowym chodzi bowiem o poznanie prawdy, nie o forsowanie własnych racji za wszelką cenę. Z drugiej strony osoba pisząca pracę dyplomową musi stale pamiętać o tym, by przeprowadzonym i zrelacjonowanym w pracy badaniu odnieść się do hipotez sformułowanych we wcześniejszych partiach tekstu. Każda z nich musi zostać omówiona w świetle otrzymanych wyników i uznana za słuszną lub błędną.
Z kolei problemy badawcze są poniekąd uszczegółowieniem przedmiotu badań. Zazwyczaj mają one formę pytań, na które badacz stara się znaleźć odpowiedzi. To jakby pomniejsze aspekty jednego badanego zjawiska społecznego, procesu ekonomicznego itd. Poniżej zamieszczono przykładowe problemy badawcze wynikające z tematu pracy: „Zachowania ryzykowne wśród młodzieży szkół średnich”:
-
Jakie zachowania ryzykowne współcześnie występują u młodzieży szkół średnich?
-
Jakie przyczyny zachowań ryzykownych można wyróżnić?
-
Jaki jest wpływ zachowań ryzykownych na poziom przestępczości?
Trzeba zatem mieć na uwadze to, że problemy badawcze nie są żadną informacją – nie mogą one same w sobie zawierać choćby domyślnej odpowiedzi na to, co jest przedmiotem badań. Formułując problemy badawcze, student powinien zatem dążyć do tego, żeby przedmiot badań podzielić jakby na mniejsze zagadnienia, mniejsze wycinki danego zjawiska, które ma zostać zbadane.
Po ustaleniu elementów takich jak przedmiot i cel badań, problemy badawcze i hipotezy można przejść do badania właściwego dobierając odpowiednie metody.
Zastanawiasz się nad wyborem metod badawczych do pracy dyplomowej? Twój promotor nie jest zbyt pomocny? Skorzystaj z darmowej pomocy eksperta. Nasi specjaliści nieodpłatnie poradzą, jakie metody badań sprawdzą się najlepiej w przypadku Twojego tematu. Zapytaj o szczegóły bez zobowiązań – kontakt
Badania jakościowe w pracy licencjackiej – metody. Popularne metody badań jakościowych – przegląd
Jak dotąd była mowa o ogólnym porządku badań jakościowych, natomiast pisząc pracę dyplomową, autor będzie musiał w pewnym momencie, najpóźniej w rozdziale metodologicznym, zdecydować się na konkretną metodę. Warto przy tym zauważyć, że metody przyjęte w badaniach jakościowych często są przedłużeniem lub wstępem do badania ilościowego. Należy zatem pamiętać o tym, że oba te rodzaje badań można łączyć. Badanie ilościowe pozwala rozpoznać skalę zjawiska, jego rozpiętość liczbową, a badanie o charakterze jakościowym pozwala z kolei te liczby zrozumieć, wniknąć w przyczyny – nierzadko bardzo ukryte – danego zjawiska, problemu.
Badania jakościowe w pracy licencjackiej mogą przybierać różne formy. Wśród najczęściej wykorzystywanych można wskazać:
-
analizę dokumentów źródłowych,
-
analizę doktrynalną,
-
obserwację naukową,
-
studium przypadku (case study),
-
wywiad,
-
inne.
Poniżej zostaną one pokrótce scharakteryzowane.
Analiza dokumentów źródłowych
Badania jakościowe w pracy licencjackiej najczęściej przybierają postać analizy dokumentów źródłowych. Metoda ta może występować samodzielnie lub stanowić uzupełnienie innych metod badawczych. Analiza dokumentów źródłowych bywa często niedoceniana przez studentów, a są to w rzeczywistości najłatwiejsze badania jakościowe w pracy licencjackiej, jakie można przeprowadzić.
Metoda analizy dokumentów źródłowych polega na gromadzeniu i selekcji rozmaitych źródeł, a następnie naukowej interpretacji faktów dotyczących badanego zjawiska lub podmiotu. Dokumenty źródłowe mogą mieć różną formę. To nie tylko klasyczne dokumenty tekstowe, w postaci raportów, sprawozdań itp., ale też materiały audio, wideo, strony internetowe oraz inne źródła informacji.
Zaletami analizy dokumentów są jej wiarygodność, łatwość i szybkość przeprowadzenia badań. Stosując odniesienia do źródeł w przypisach mamy pewność, że nikt nie podważy wiarygodności badania. Dodatkowo materiał badawczy jest zwykle łatwo pozyskać. Przykładowo badając zjawiska związane z funkcjonowaniem jakiejś organizacji wystarczy sięgnąć po zgromadzone przez nią raporty, sprawozdania itp. lub zajrzeć na strony internetowe. Jest to nieporównywalnie bardziej komfortowa sytuacja niż borykanie się z pozyskaniem odpowiednio dużej próby badawczej do badań ilościowych (np. ankiety).
Analiza doktrynalna
Badania jakościowe w pracy licencjackiej mogą wiązać się z analizą innych źródeł, jakimi są regulacje prawne. Może to mieć miejsce nie tylko w przypadku kierunków prawniczych, ale wszędzie tam, gdzie temat pracy wymaga odniesienia się do doktryny i regulacji prawnych.
Analiza doktrynalna, zwana też analizą aktów prawnych, jest formą analizy dokumentów źródłowych. W tym wypadku dokumentami źródłowymi będą ustawy, rozporządzenia, akty prawa miejscowego i inne źródła prawa oraz orzecznictwo. Metoda ta jest podstawą tworzenia prac na kierunkach takich jak:
-
prawo,
-
administracja,
-
bezpieczeństwo/sekuritologia.
Jako uzupełniająca metoda badań jest popularna na kierunkach studiów związanych z ekonomią i finansami (jej wykorzystania wymagają szczególnie zagadnienia podatkowe i związane z różnymi formami prowadzenia działalności gospodarczej), pedagogiką (np. prawo rodzinne), pracą socjalną itp.
Obserwacja naukowa
Obserwacja jako badania jakościowe w pracy licencjackiej może występować jako samodzielna lub główna metoda badań bądź jako metoda uzupełniająca. Polega ona na celowym poszukiwaniu faktów i poznawaniu zjawiska za pomocą zmysłów, czego efektem są spostrzeżenia naukowe.
Metoda obserwacji często stanowi wstęp do właściwych badań naukowych. Na proces badawczy w metodzie tej składają się:
-
rozpoznawanie,
-
ocena,
-
pomiar,
-
opis.
Obserwacja naukowa może przybrać różne formy. Może ona być:
-
bezpośrednia,
-
pośrednia,
-
indywidualna,
-
zbiorowa;
-
bez interwencji,
-
z interwencją,
-
zinstrumentalizowana,
-
ciągła,
-
okresowa.
Przeprowadzenie obserwacji wymaga odpowiedniego przygotowania. Konieczne jest:
-
określenie punktów widzenia,
-
wskazanie problemów badawczych, które zostaną rozwiązanie,
-
stworzenie schematu obserwacyjnego/przewodnika obserwacyjnego.
Niezbędnym narzędziem, które uporządkuje powyższe kwestie jest arkusz obserwacji, który posłuży do zapisania wyników. Niekiedy w celu uzyskania dokładniejszych wyników można zastosować różne środki techniczne (np. zapis audio, wideo, komputery itp.), które spełniają funkcję pomocniczą, umożliwiając dokładniejszą obserwację.
Badania jakościowe w pracy licencjackiej są często wzbogacane o tę metodę, dlatego warto o niej pamiętać, nawet jeśli nie zamierzamy stosować jej jako metody głównej.
Studium przypadku (case study)
Jako badania jakościowe w pracy licencjackiej niezwykle często wykorzystuje się metodę studium przypadku. Metoda ta ma niezwykle szerokie zastosowanie, gdyż może być stosowana zarówno do analiz przedmiotowych, jak i podmiotowych. Innymi słowy, studium przypadku sprawdzi się jako metoda badań zjawisk, ludzi i organizacji. Ma zatem szerokie zastosowania na wielu kierunkach studiów.
Studium przypadku jako badania jakościowe w pracy licencjackiej polega na analizowaniu wybranych zjawisk lub zmiennych determinujących stan, działania lub zachowania podmiotu badań. Aby takiej analizy dokonać trzeba się posłużyć metodami pomocniczymi. Mogą to być:
-
analiza dokumentów źródłowych,
-
wywiad indywidualny lub grupowy,
-
obserwacja,
-
inne analizy – analiza doktrynalna, analiza finansowa, analiza rynku itp.
Studium przypadku jest wartościową metodą badawczą, gdyż uzyskana w ten sposób wiedza może posłużyć do lepszego zrozumienia badanych zjawisk, dzięki czemu można wskazać różne możliwości optymalizacji działań lub procesów.
Wywiad
Badania jakościowe w pracy licencjackiej często przybierają formę wywiadu. Wywiad w badaniach jakościowych jest metodą szczególną. Wyróżnia się kilka jego odmian:
-
bezpośredni,
-
telefoniczny,
-
pogłębiony,
-
skategoryzowany,
-
nieskategoryzowany,
-
zogniskowany,
-
panelowy.
Każdy z tych wariantów ma swoje zalety, ale także pewne ograniczenia. Wywiad bezpośredni to przede wszystkim interakcja osoby przeprowadzającej badanie i respondenta. Pytania nakreślone są bardzo ogólnie i – w zależności od udzielanych na bieżąco odpowiedzi – mogą być modyfikowane. Innymi słowy, badacz nie zakłada sobie, jak badanie będzie przebiegało, tylko reaguje na werbalne i, co ważne, pozajęzykowe zachowania respondenta. Student piszący pracę dyplomową z wykorzystaniem tego rodzaju wywiadu musi wykazać się kilkoma kompetencjami miękkimi takimi jak:
-
spostrzegawczość,
-
dyskrecja,
-
poczucie taktu,
-
inteligencja emocjonalna,
-
empatia.
Badania jakościowe w pracy licencjackiej oparte na wywiadzie wymagają zachowania określonych procedur. Badacz prowadzący wywiad bezpośredni musi dbać o poczucie komfortu swojego respondenta lub respondentów. Jeśli zauważa – na przykład w ich mimice – to, że pytanie staje się krępujące, powinien podjąć decyzję, czy zadawać dalsze pytania dotyczące krępującej sprawy, czy się wycofać i zmienić temat – wszystko zależy tu przede wszystkim od tego, co jest celem badań. Badacz musi zadbać o dogodne warunki, w jakich odbywać się będzie rozmowa – od tego zależy stopień szczerości respondentów.
Wywiad telefoniczny jest odmianą omawianej tu metody badawczej, wyróżnioną ze względu na takie kryterium jak rodzaj medium. Rozmowa telefoniczna to wywiad w pewnym sensie zapośredniczony. Taki sposób przeprowadzania badań ma naturalnie pewne zalety:
-
wygoda respondenta,
-
wygoda badacza,
-
brak ograniczeń czasoprzestrzennych,
-
możliwość dotarcia do wielu respondentów.
Niewątpliwie wywiad telefoniczny sprawia, że obie strony badania mogą spotkać się w dogodnym momencie, w okolicznościach, która dla badacza i respondenta będą najbardziej korzystne. Nadto osoba pisząca pracę dyplomową może dzięki temu dotrzeć do dużej populacji, znacznej grupy badawczej i dzięki temu uzyskać miarodajne wyniki, pełny obraz danego zjawiska czy procesu. Niemniej wiarygodność badań przeprowadzonych z wykorzystaniem metody wywiadu telefonicznego bywa kwestionowana dlatego, że osoba pisząca pracę dyplomową, czy nawet pracownik naukowy, nie jest w stanie ocenić tego, jakie emocje towarzyszą respondentom podczas udzielania odpowiedzi, a jest to czynnik, który znacznie wpływa na wiarygodność badań. Z reakcji mimicznych można przecież wywnioskować, że osoba objęta badaniem odpowiada szczerze i w sposób wyczerpujący albo udziela wypowiedzi wymijającej, przekłamuje fakty itd. Wszystko to należy wziąć pod uwagę, wybierając rodzaj wywiadu.
Badania jakościowe w pracy licencjackiej mogą przyjąć formę wywiadu pogłębionego. Wywiad ten polega na tym, że dane zjawisko – na przykład poglądy badanej grupy społecznej – jest szczegółowo rozpoznawane. Studenci często zbyt śmiało nazywają swoje badania wywiadem pogłębionym, nie licząc się z tym, że wywiad tego typu musi spełnić kilka zasadniczych warunków:
-
niewielka grupa badawcza,
-
wąsko zakreślony przedmiot badań,
-
bardzo szczegółowe pytania.
By zgłębić jakieś zjawisko, konieczne jest, by badacz zetknął się z wąską, dobrze dobraną grupa osób, które będą odpowiadać na pytania. Wszystko po to, by uzyskana wiedza na dany temat nie została rozdrobniona, nie niknęła pośród wielu głosów, często bardzo rozbieżnych punktów widzenia itd. Przedmiot badań musi być bardzo precyzyjnie wskazany. Istotą wywiadu pogłębionego jest szczegółowa i konkretna perspektywa badań. Pytania powinny dotyczyć wyłącznie konkretów i, co szczególnie istotne, być zaprojektowane w taki sposób, by każda kolejna kwestia stanowiła krok naprzód w stronę poznania istoty problemu. W praktyce oznacza to, że z jednego pytania wynika kolejne – coraz bardziej szczegółowe, coraz bardziej zawężone itd. Badacz musi przy tym uważać, by respondentom nie wydać się nachalnym, nazbyt dociekliwym, bo to może sprawić, że przestaną oni szczerze odpowiadać, wycofają się, a to może zepsuć całą pracę wykonaną przez autora pracy dyplomowej.
Kolejna forma, jaką mogą przybrać badania jakościowe w pracy dyplomowej to wywiad zogniskowany. Polega on na tym, że badacz staje się niejako moderatorem i prowadzi dyskusję, jaka toczy się pomiędzy respondentami. Ważne, by byli oni pouczeni o tym, wokół czego ma ogniskować się rozmowa. Osoba prowadząca badanie do pracy licencjackiej lub magisterskiej zajmuje w takim przypadku zdystansowaną pozycję wobec osób badanych – należy pozwolić im swobodnie rozmawiać, choć moderator tej rozmowy powinien dyskretnie czuwać nad jej przebiegiem i reagować w sytuacji:
-
odejścia od tematu,
-
łamania zasad kultury dyskusji,
-
udzielania odpowiedzi niepełnych.
W takich sytuacjach należy ukierunkować przebieg rozmowy, zachęcać osoby badane do określonych zachowań, które mogą przynieść potrzebne wyniki.
Studenci często zastanawiają się, jak zrelacjonować takie badanie jak wywiad i przedstawić wyniki, skoro nie mogą opierać – jak w ankiecie – na tabelach czy wykresach. Przede wszystkim należy pamiętać, że te formy graficznej prezentacji danych są dopuszczalne, a nawet wskazanie, jeśli wywiad prowadzony jest z udziałem kilku respondentów. W innym przypadku autor pracy dyplomowej może zapisywać kolejne pytania, a pod nimi w sposób opisowy przedstawić to, jak odpowiadała osoba objęta badaniem.
Badania jakościowe sprawiają Ci problemy? Skorzystaj ze wsparcia ekspertów! Oferujemy fachową pomoc w organizacji badań ilościowych i jakościowych, pozyskiwaniu oraz opracowywaniu wyników badań. Zapytaj bez zobowiązań - kontakt
Literatura:
Flick U., Projektowanie badania jakościowego, Warszawa 2002
Silverman D., Prowadzenie badań jakościowych, Warszawa 2008
Badania jakościowe w naukach społecznych: szkice metodologiczne - Śląska Biblioteka Cyfrowa sbc.org.pl
Autorzy tekstu:
Paweł, redaktor, doktor w naukach humanistycznych i społecznych. Autor publikacji z zakresu metodologii badań naukowych.
Danuta, redaktor naczelna i dyrektor naukowy portalu Edu-pomocnik.pl, doktor ekonomii i finansów, autorka licznych publikacji naukowych z ekonomii i finansów UE oraz metodologii pracy naukowej.